• سقط مکرر تجربه ایی دردناک میباشد که با شیوع 3 %یکی از شایعترین عوارض حاملگی است. سقط مکرر به صورت 3 بار یا بیشتر از دست دادن محصول حاملگی به طور پیاپی، در سه ماهه اول بارداری گفته می شود. از جمله مشکالتی که منجر به سقط مکرر در خانمها میشود شامل اختالالت ساختمانی رحم، مشکالت هورمونی، اختالالت کرموزومی، سندرم تخمدان پلیکیستیک، بیماریهای خودایمنی و اختالالت همراه با افزایش انعقاد پذیری خون می باشد. سقط مکرر یک عارضه ی چند عاملی است. وقتی خانمی با سابقه دو یا سه بار سقط به پزشک مراجعه میکند پزشک باید برایش آزمایشات خاصی درخواست کند. از جمله بررسیهای هورمونی، بخصوص هورمون تیروئید ضروری است. همچنین معاینه و بررسی از نظر وجود عفونتها، درخواست عکس رنگی از رحم، بررسی ژنتیک زن ومرد از نظر وجود مشکالت کروموزومی و برخی بررسیهای دیگر الزم است. بنابراین، تشخیص و درمان سقط مکرر یک کار پیچیده و چندتخصصی است و نیاز به مشارکت و همفکری متخصصان زنان، اورولوژی، غدد، ایمونولوژی، ژنتیک و جنینشناسی دارد.

ژنتیک علم وراثت است، فرایندی که والدین ژن‏ های معینی را به فرزندانشان منتقل می‏ کنند. ویژگی ظاهری شخص مثل قد، رنگ مو، رنگ پوست و رنگ چشم توسط ژن‏ها تعیین می‏ شود. نقص هنگام تولد و برخی بیماری‏ها نیز توسط ژن‏ ها ‏تعیین می‏ شوند.

مشاوره ژنتیک چیست؟

مشاوره ژنتیکی قبل از تولد فرایندی است که طی آن والدین می‏ توانند در مورد سوالات زیر اطلاعات بیشتری کسب کنند:

• چقدر احتمال دارد که فرزندشان دچار ناهنجاری ژنتیکی شود.
• چه آزمایشاتی می‏ تواند نقایص یا ناهنجاری ‏های ژنتیکی را بررسی کند.
• تصمیم‏ گیری در مورد اینکه شما تمایل انجام این آزمایشات را دارید یا خیر.

چه کسی ممکن است مشاوره ژنتیکی قبل از تولد را بخواهد؟

این امر به شما بستگی دارد که مشاوره ژنتیک پیش از تولد و آزمایش ژنتیکی پیش از تولد را بخواهید انجام دهید یا خیر. شما باید در مورد خواسته‏ های شخصی، اعتقادات مذهبی و شرایط خانوادگی خود فکر کنید. بعضی افراد در معرض خطر بالاتری نسبت به بقیه برای انتقال ناهنجاری ‏های ژنتیکی به فرزندانشان هستند. آنها هستند:

• افرادی که اعضای خانواده یا فرزندانی با نقایص ژنتیکی یا نقص هنگام تولد دارند.
• زوج هایی که بیشتر از سه مورد سقط جنین داشته اند (مرگ جنین قبل از هفته 20 بارداری)

آزمایشات برای افراد زیر پیشنهاد می‏ شود:

• زنان با سن بیشتر از 35 سال، اگرچه غربالگری ژنتیکی برای زنان، امروزه در هر سنی پیشنهاد می‏شود.
• زنانی که در غربالگری بارداری، نتایج غیرطبیعی داشته ‏اند، مثل آلفافتوپروتئین (AFP).
• زنانی که جنین آنها نتایج غیرطبیعی در سونوگرافی بارداری نشان می ‏دهد.

مشاوره ژنتیک و آزمایشات می‏خواهد به من چه بگوید؟

به خاطر داشته باشید که آزمایشات ژنتیکی پیش از بارداری می ‏توانند در اکثر موارد فقط به تو شانس داشتن فرزند با یک نقص خاص را بگویند. برای مثال شما ممکن است آگاهی یابید که شما و همسرتان به احتمال یک چهارم  فرزندی با بیماری ژنتیکی خاص یا نقصی خاص خواهید داشت.

اگر شما تصمیم بگیرید باردار شوید، شما نیاز به انجام آزمایشات بیشتر دارید تا بفهمید که فرزندتان نقص ژنتیکی را خواهد داشت یا خیر.

برای اشخاصی که ممکن است در خطر باشند، آزمایشات ژنتیکی پیش از تولد می‏ تواند برای پاسخ دادن به سوالات زیر کمک کند:

• آیا شانس داشتن فرزندی با نقص ژنتیکی تا حدی زیاد است که باید به دنبال راه ‏های دیگر برای تشکیل خانواده باشیم؟
• اگر شما فرزندی با ناهنجاری ژنتیکی دارید، آیا درمان یا جراحی وجود دارد که بتواند به کودک شما کمک کند؟
• چگونه می ‏توانیم خود را برای شرایطی که ممکن است کودکی با مشکل ژنتیکی داشته باشیم آماده کنیم؟ آیا کلاس‏ها ‏یا گروه های حمایتی برای این اختلال وجود دارد؟ آیا مسئولانی در این نزدیکی هستند که بتوانند با کودکان دارای این اختلال رفتار کنند؟
• آیا باید بارداری را ادامه دهیم؟ آیا مشکلات کودک به قدری شدید است که ممکن است ما تصمیم به پایان بارداری بگیریم؟

چه چیزی می‏خواهد اتفاق بیافتد؟

با فهمیدن اینکه آیا مشکلات سلامتی زیر در خانواده شما وجود دارد، شما می ‏توانید خودتان را برای انجام آزمایشات ژنتیکی پیش از تولد آماده کنید:

• مشکلات رشد کودک
• سقط جنین
• مرده زایی
• بیماری های شدید دوران کودکی

مراحل مشاوره ژنتیک پیش از تولد شامل موارد زیر است:

• شما باید فرم شجرنامه را تکمیل نموده و در مورد مشکلات سلامتی که در خانواده شما وجود دارد با مشاور ژنتیک صحبت کنید.
• همچنین ممکن است آزمایش خون برای بررسی کروموزوم‏ ها یا ژن‏ های دیگر انجام شود.
• شجره نامه و نتایج آزمایش به مشاور کمک خواهد کرد تا بررسی کند که نقص ‏های ژنتیکی ممکن است از شما به فرزندانتان منتقل شود.

اگر شما  انتخاب کنید که بعد از باردار شدن آزمایش شوید، آزمایشاتی که ممکن است در طی بارداری انجام شود (روی مادر یا جنین) شامل موارد زیر است:

• آمنیوسنتز: مایع درون کیسه آمنیوتیک (مایعی که نوزاد را احاطه می‏ کند)
• نمونه برداری از پرزهای جفتی (CVS): که تعدادی از سلول های جفت برداشته و بررسی می ‏شوند.
• غربالگری بارداری غیرتهاجمی (NIPT): از مادر خون گرفته می شود، تا روی DNA جنینی (cell free DNA) که در خون مادر است آزمایش کنند، در کودکانی که ممکن است اضافه یا حذف (سندروم داون، تری زومی 18، تری زومی 13، سندرم ترنر، سندرم کلاین فلتر) کروموزومی داشته باشند، این آزمایش پیشنهاد می شود. در این آزمایش خطر سقط جنین وجود ندارد.

این آزمایشات خطراتی را به همراه دارند، آنها ممکن است باعث عفونت، آسیب به جنین یا باعث سقط جنین شوند. اگر شما در مورد این خطرات نگران هستید با پزشک خود صحبت کنید.

اگر حامل یک اختلال ژنتیکی باشم چه اتفاقی می ‏افتد؟

هدف مشاوره ژنتیک پیش از تولد کمک به والدین در تصمیم‏ گیری آگاهانه است. یک مشاور ژنتیک به شما کمک خواهد کرد تا چگونگی استفاده از اطلاعاتی را که از آزمایشات دریافت می‏ کنید بفهمید. اگر شما در معرض خطر باشید یا اگر بفهمید که نوزادتان یک ناهنجاری ژنتیکی دارد، مشاور و پزشک شما می‏ خواهد در مورد گزینه ‏ها ‏و راه حل‏ های موجود با شما صحبت کند اما تصمیم نهایی را خود شما می‏ گیرید.

آزمایشات تشخیصی ژنتیکی پیش از تولد:

آزمایش ژنتیکی پیش از تولد چیست؟

آزمایش ژنتیکی پیش از تولد به والدین در مورد اینکه جنین آنها مبتلا به اختلالات ژنتیکی خاصی است، آگاهی می‏دهد.

اختلالات ژنتیکی چیست؟

اختلالات ژنتیکی توسط تغییر در ژن ‏ها ‏یا  کروموزوم های شخص ایجاد می ‏شود.

آنیوپلوئیدی شرایطی است که در آن حذف یا افزایش کروموزومی اتفاق می ‏افتد. در تریزومی یک کروموزوم اضافی وجود دارد. در مونوزومی یک کروموزوم حذف شده است. اختلالات وراثتی توسط تغییر در ژن‏ ها که جهش نام دارد، ایجاد می‏ شوند. اختلالات وراثتی شامل بیماری سلول‎‏های داسی شکل، فیبروز کیستیک، بیماری تای ساکس و تعداد زیادی بیماری دیگر است. در اکثر موارد زوجین باید حامل ژن یکسان برای داشتن یک فرزند بیمار باشند.

دو نوع مهم از آزمایشات ژنتیکی پیش از تولد چیست؟

دو دسته ی ژنرال آزمایشات پیش از تولد برای ناهنجاری‏ های ژنتیکی وجود دارد:

• آزمایشات غربالگری پیش از تولد: این آزمایشات می ‏توانند شانس ابتلای جنین شما به آنیوپلوئیدی و چند اختلال اضافی را به شما بگوید.
• آزمایشات تشخیصی پیش از تولد: این آزمایشات می ‏تواند با اطمینان بیشتر تا حد ممکن به شما بگوید که جنین شما واقعاً به آنیوپلوئیدی یا ناهنجاری ژنتیکی خاصی مبتلاست یا خیر. این آزمایشات همچنین روی سلول‏ های جنین یا جفت بدست آمده از آمنیوسنتز یا نمونه برداری از پرزهای جفتی (CVS) انجام می‏ شود.

هر دو روش غربالگری و آزمایشات تشخیصی به همه‏ ی زنان باردار پیشنهاد می‏ شود.

آمنیوسنتز چیست؟

آمنیوسنتز یک آزمایش تشخیصی است. این آزمایش معمولاً بین هفته ی 15 تا 20  بارداری انجام می‏شود، اما تا زمان تولد نوزاد می‏توان این آزمایش را انجام داد. برای انجام آزمایش یک سوزن بسیار نازک برای برداشت مقدار کمی از مایع آمنیوتیک استفاده می‏شود. امواج اولتراسوند برای راهنمایی پزشک استفاده می‏شود. بسته به نحوه تجزیه و تحلیل سلول‏ها و اطلاعات موردنیاز شما، نتایج می‏تواند از یک روز تا چندین هفته آماده شود. احتمال سقط جنین با آمنیوسنتز بسیار پایین است. نشت مایع آمنیوتیک و خونریزی جزئی می‏تواند بعد از آمنیوسنتز اتفاق بیافتد. در اکثر موارد هر دو به تنهایی متوقف می‏شود.

نمونه برداری از پرزهای جفتی چیست؟

در CVS از بافت جفت نمونه برداری می‏شود. مهمترین مزیت CVS نسبت به آمنیوسنتز این است که CVS زودتر از آمنیوسنتز ، بین هفته 10 تا هفته 13 بارداری انجام می‏شود. احتمال سقط جنین با CVS کمی بیشتر از احتمال سقط جنین با آمنیوسنتز است.

متخصص زنان و زایمان یا مشاور ژنتیک شما می‏تواند ارزیابی کند که شما در جستجوی چه اطلاعاتی هستید و به انتخاب آزمایش‏هایی که برای وضعیت شما مناسب است، کمک کنند:

• کاریوتایپ: حذف و افزایش کروموزومی یا کروموزوم های آسیب دیده می‏تواند توسط گرفتن یک عکس از کروموزوم‏ها ‏و ترتیب آنها از بزرگترین تا کوچکترین کروموزوم شناسایی شود. نتایج کاریوتایپ 1 تا 2 هفته بعد از نمونه برداری از سلول‏ها ‏آماده می‏شود.
• فلوروسانس در هیبریداسیون درجا (FISH): از این روش می‏توان برای تشخیص آنیوپلوئیدهای رایج مربوط به کروموزوم‏های 13 ، 18 و 21 و کروموزومهای X و Y استفاده کرد. نتایج سریعتر (معمولاً طی 1 تا 2 روز) نسبت به کاریوتایپینگ سنتی آماده می‏شوند. نتایج آزمایش مثبت، با تست کاریوتایپ تأیید می‏شود.
• تجزیه و تحلیل ریزآرایی کروموزوم: این آزمایش می‏تواند انواع مختلفی از مشکلات کروموزومی از جمله آنیوپلوئیدی را در کل مجموعه کروموزوم‏ها ‏جستجو کند. این آزمایش می‏تواند برخی از مشکلات کروموزومی را پیدا کند که در کاریوتایپینگ از دست می‏رود. نتایج می‏تواند در حدود 7 روز آماده شود.
• آزمایش DNA: این آزمایش برای بررسی جهش‏های ژنی معین با درخواست زوجین انجام می‏شود. به عنوان مثال، اگر شما و همسرتان حامل ژن فیبروز کیستیک هستید ، ممکن است بخواهید آزمایش تشخیصی پیش از تولد را برای این جهش خاص درخواست کنید.

نتایج متفاوت آزمایشات تشخیصی پیش از تولد به چه معناست؟

بیشتر اوقات، نتایج یک آزمایش تشخیصی منفی (نرمال) است. نتیجه منفی احتمال نمی‏ دهد که جنین دچار اختلال ژنتیکی نباشد. این فقط به شما می‏گوید که جنین اختلال خاصی را که برای آن آزمایش شده است، ندارد.

اگر نتیجه آزمایش تشخیصی مثبت باشد (نشان می‏دهد که جنین اختلال آزمایش شده را دارد)، متخصص زنان یا متخصص ژنتیک شما می‏تواند نتایج را توضیح داده و در مورد گزینه‏ ها ‏و گزینه های مدنظر شما راهنمایی کند. متخصص این اختلال می‏تواند به شما برای درک امید به زندگی این اختلال، در صورت وجود درمان و مراقبت های لازم برای فرزند شما کمک کند. گروه‏های پشتیبانی، مشاوران و مددکاران اجتماعی نیز می‏توانند به نگرانی‏های شما گوش دهند و به سوالات شما پاسخ دهند. ممکن است انجام آزمایش‏ های اضافی مانند سونوگرافی تخصصی برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد نقص انجام شود.

هنگام تصمیم گیری برای انجام آزمایش ژنتیکی پیش از تولد ، چه چیزی را باید در نظر بگیرم؟

این انتخاب شماست که آیا آزمایش پیش از تولد انجام می‏دهید یا خیر. اعتقادات و ارزش‏ های شخصی شما عوامل مهمی در تصمیم گیری برای انجام آزمایش پیش از تولد است.

فکر کردن در مورد اینکه اگر نتیجه آزمایش تشخیصی به نتیجه مثبت برسد، می‏ تواند مفید باشد. برخی والدین می‏ خواهند از قبل بدانند که آیا فرزندشان با یک اختلال ژنتیکی به دنیا خواهد آمد یا خیر. این به والدین فرصت می‏دهد تا در مورد این اختلال اطلاعات کسب کرده و برای مراقبت‏ های پزشکی که ممکن است کودک به آن نیاز داشته باشد برنامه ریزی کنند. اگر این اختلال بسیار جدی باشد و امید به زندگی کوتاه باشد، می‏توان مراقبت در بیمارستان را برای کودک برنامه‏ ریزی کرد. بعضی از والدین ممکن است تصمیم بگیرند در شرایط خاص بارداری را تمام کنند. والدین دیگر نمی‏ خواهند این اطلاعات را قبل از تولد کودک بدانند. آنها ممکن است تصمیم بگیرند که به هیچ وجه آزمایش خاصی انجام ندهند.

به خاطر داشته باشید که آزمایشات خاص فقط در بعضی از موارد در دوران بارداری قابل انجام است. آزمایشاتی که زودتر انجام می‏شوند در صورت مثبت بودن نتیجه آزمایش، به والدین فرصت بیشتری می‏دهند تا تصمیم‏گیری کنند. اگر ختم بارداری (سقط جنین) مورد توجّه قرار گیرد، انجام این کار در 13 هفته اول بارداری ایمن‏تر است.

چگونه می‏توانم از غربالگری پیش از تولد و آزمایش تشخیصی استفاده کنم؟

هر زن می‏تواند به جای غربالگری یا علاوه بر غربالگری، آزمایش تشخیصی را انجام دهد. فایده اصلی آزمایش تشخیصی به جای غربالگری این است که می ‏تواند تمام شرایط ناشی از یک کروموزوم اضافی و بسیاری از اختلالات دیگر را که در آن کروموزوم‏ ‏از دست رفته یا آسیب دیده است، تشخیص دهد. آزمایشات تشخیصی برای بسیاری از اختلالات ارثی نیز موجود است. مهمترین نقطه ضعف آزمایشات تشخیصی این است که این آزمایشات خطر سقط جنین را به همراه دارد. مشاور ژنتیک، می‏تواند شجره نامه خانواده شما را مطالعه کنند، آزمایش‏ های خاص را توصیه کرده و نتایج آزمایش را تفسیر کنند.

سرطان های ارثی پستان و تخمدان (HOBC)

سرطان‏های پستان و تخمدان جز شایع ترین بدخیمی ها در بین جمعیت زنان می باشند. بخش قابل توجهی از این سرطان ها وراثتی بوده و مستقیما توسط به ارث رسیدن یک ژن آسیب دیده ایجاد می شوند. اغلب موارد ابتلا به سرطان پستان و تخمدان ارثی بر اثر جهش در ژن های BRCA1 و BRCA2 ایجاد می شوند، با این حال جهش در سایر ژن ها نظیر ATM،CHEK2،RAD50 و TP53 نیز می تواند خطر ابتلا به سرطان سینه و تخمدان را افزایش دهد.

BRCA1 و  BRCA2 دو ژن از مجموعه ژنهای انسان هستند که وظیفه اصلی آنها کنترل سلامت DNA و ترمیم جهش ها و آسیب های وارده به DNA است. در مجموع این دو ژن مسئول بروز یک  چهارم کل سرطان های پستان وراثتی و حدود 5 تا 10 درصد از کل سرطان های پستان هستند. جهش های مضر BRCA1 وBRCA2 ممکن است از طریق یکی از والدین به فرد مبتلا به ارث رسیده باشند و در صورت ناقل بودن یک فرد ، با احتمال 50% جهش موجود به فرزندان  وی نیز انتقال خواهد یافت. 

چه زمانی می توان به وراثتی بودن سرطان پستان و تخمدان شک کرد؟

هر گاه در خانواده یکی یا چند حالت زیر اتفاق بیافتد احتمال ارثی بودن سرطان بیشتر است:

• سرطان (یعنی سرطان سینه یا تخمدان یا هردو) در مادر و دخترها
• سرطان در چند خواهر
•  سرطان در فامیل درجه دو ( مانند خاله-عمه و …)
• سرطان سینه در مردان
• سرطان دو طرفه در سینه و تخمدان و …

چه کسانی باید مورد بررسی های ژنتیکی قرار بگیرند؟

امروزه در خانواده هایی که بیش از دو نفر دچار سرطان سینه و یا تخمدان و یا هردو شده اند بهتر است فرد مبتلا مورد آزمایش ژنتیکی برای ژنهای فوق قرار گیرد، و بعد از مشخص شدن نوع جهش ژنی بقیه افراد به ظاهر سالم برای تعیین وضعیت خود مورد آزمایش قرار گیرند.

مزیت انجام آزمایشات ژنتیکی چیست؟

  با انجام آزمایش های ژنتیکی می توان افراد به ظاهر سالمی را شناسایی کرد که ناقل ژن معیوب هستند و به احتمال زیاد در آینده به سرطان پستان مبتلا می شوند. برای پیشگیری از ابتلا به سرطان پستان در این موارد می‌توان از روش های جراحی یا ترکیبات دارویی استفاده نمود. با استفاده از این روش ها خطر ابتلا به سرطان پستان در فردی که واجد ژن معیوب است به میزان قابل توجهی کاهش می یابد.

آزمایشگاه ژنتیک پزشکی نسل سالم در راستای شناسایی ناقلین جهش های این دو ژن آزمایش های تخصصی لازم را راه اندازی نموده و در حال حاضر این آزمایش ها را به صورت سرویس های ژنتیکی به مراجعین عرضه می نماید. البته بهتر است ابتدا مراجعین محترم تحت یک مشاوره ژنتیک استاندارد قرار گرفته و پس از فرآیند مشاوره ژنتیک در خصوص انجام آزمایش تصمیم لازم را بگیرند.در صورتی که جهشی در فرد بیمار شناسایی شود با استفاده از آن می توان سایر افراد در معرض خطر خانواده را نیز مورد بررسی قرار داده و وضعیت ناقلین آنها را نیز با هزینه ای به مراتب کمتر از فرد بیمار بررسی نمود.

سرطان روده :

سرطان روده ، چهارمین سرطان شایع در دنیا می باشد. برخی از ژن های ارثی می توانند خطر ابتلا به سرطان روده را افزایش دهند. یکی از عوامل ایجاد سرطان روده بزرگ ، داشتن سابقه ی خانوادگی این بیماری است. سرطان روده زمانی ارثی نامیده می شود که چند نسل از خانواده  دچار سرطان روده شده باشند. دو نوع مهم وشایع سرطان روده وراثتی، سرطان کولون ارثی بدون پولیپوز ( سندروم لینچ) و پولیپوز ادنوماتوز خانوادگی (FAB) می باشند. فرزندان کسانی که این ژن ها را دارند 50% شانس این که این بیماری را به ارث ببرند را دارند.

سندروم لینچ  HNPCC:

رایج ترین صورت سرطان روده ی وراثتی سرطان روده ی بدون پولیپوز است. افراد دارای HNPCC معمولا  تا قبل از 50 سالگی در آن ها سرطان گسترش می یابد، گرچه تمام افرادی که ژن HNPCC را به ارث برده اند دچار سرطان روده ی بزرگ نمی شوند ولی خطر ابتلای ان ها بسیار بالاست. حدود 80% افراد دارای HNPCC دارای ریسک بالاتری برای ابتلا به سرطان های مرتبط با سندروم لینچ مانند سرطان کلیه، تخمدان و روده ی کوچک هستند.

خانواده هایی که دارای ژن HNPCC هستند باید معیارهای خاصی را از خود نشان دهند که عبارتند از :

• حداقل سه عضو دچار سندروم لینچ
• حداقل دو نسل بعد با این نوع از سرطان
• دو نفر از خانواده دچار این سرطان خویشاوند درجه ی یک فردی باشند که دارای سندروم لینچ است.

سندروم پولیپوز ادنوماتوز خانوادگی FAP

پولیپوز ادنوماتوز فامیلی (FAP) یک بیماری نادر است که با حضور بیش از صدها یا هزاران پولیپ روده ایی خوش خیم یا رشد در روده بزرگ و دستگاه تنفسی فوقانی مشخص می شود. تصور می شود که در حدود 1% از افراد مبتلا به سرطان کلورکتال دارای این سندروم باشند. پولیپ ها در اوایل زندگی رخ می دهد. در حالی که 95% از افراد مبتلا به پولیپ های FAP در سن 35 سالگی هستند. بیشتر موارد FAP  ارثی هستند. اگر روده ی بزرگ توسط جراحی برداشته نشود، به احتمال 100% برخی از این پولیپ ها در حدود 40 سالگی به سرطان روده تبدیل شود.

بیماری های متابولیک ارثی

متابولیسم فرایندی است که طی آن بدن انسان از غذاهایی که می خورد انرژی کسب می کند. غذا از پروتئین، کربوهیدرات و چربی ساخته شده است. مواد شیمیایی در سیستم گوارش از شکستن مواد غذایی تولید می‏شوند.

ناهنجاری متابولیکی زمانی اتفاق می افتد که واکنش های شیمیایی در بدن به صورت غیر نرمال انجام شوند و فرایند متابولیسم را آشفته کنند. گروه های مختلفی از ناهنجاری های متابولیکی وجود دارد بعضی ها روی شکستن آمینواسیدها، کربوهیدرات ها و چربی ها اثر می گذارند و گروه دیگر بیماری‏های میتوکندریایی هستند که روی بخش هایی از سلول  که انرژی تولید می کنند اثر می گذارند.

ناهنجاری متابولیکی زمانی اتفاق می افتد که واکنش های شیمیایی غیرطبیعی در بدن، فرایند متابولیکی بدن را تغییر دهند که می تواند به عنوان یک آنومالی ژنی منفرد ارثی تعریف شود. اکثرا به عنوان بیماری اتوزومال مغلوب است.

بسیاری از این اختلالات به صورت اتوزومال مغلوب به ارث رسیده اند ، مانند بیماری Niemann-Pick و بیماری Gaucher ، و تعداد کمی از آنها به صورت مغلوب وراثتی مرتبط با X مانند بیماری فابری و سندرم هانتر (MPS II) به ارث می برند. در بیشتر این اختلالات ، به دلیل تجمع مواد طبیعی که بعداً سمی می شوند ، یا اثرات کاهش توانایی در سنتز ترکیبات اساسی ، مشکلاتی بوجود می آید.

بیماری های متابولیک ارثی بیماری هایی هستند که در آنها هضم نهایی یک یا چند ماده غذایی مانند پروتئین، قند یا چربی در بدن نوزاد از بدو تولد مختل می شود و در نتیجه کودک نمی تواند از این مواد غذایی برای رشد و تکامل استفاده کند. بنابراین این گروه از مواد غذایی که به طور معمول برای رشد و تکامل کودکان مفید هستند، برای سلامتی این کودکان خطرناک می شوند و حالت سمی پیدا می کنند و بر بسیاری از اندام های بدن او از جمله مغز، کبد و قلب تاثیر منفی می گذارند.

علائم بیماری‏های متابولیک ارثی

برخی از علائمی که می تواند با اختلالات متابولیکی ایجاد شود بی حالی، کاهش وزن، زردی و تشنج است. علائم بیان شده بسته به نوع اختلال متابولیکی متفاوت است. چهار دسته از علائم وجود دارد: علائم حاد، علائم حاد دیررس، علائم عمومی پیشرونده و علائم دائمی.

انواع

کلاسهای اصلی اختلالات متابولیک عبارتند از:

عدم تعادل اسید پایه

بیماری های متابولیک مغز

اختلالات متابولیسم کلسیم

اختلالات ترمیم- نقص DNA

اختلالات متابولیسم گلوکز

هایپرلاکتاتمی

اختلالات متابولیسم آهن

اختلالات متابولیسم چربی

سندرم سوء جذب

سندرم متابولیک X

خطای متابولیسم در نوزادان

بیماریهای میتوکندری

اختلالات متابولیسم فسفر

پورفیریاس

نواقص پروتئازي

بیماری های پوستی متابولیک

سندرم اتلاف

عدم تعادل آب و الکترولیت

نشانه های بیماری متابولیک نوزادی شامل خواب آلودگی، بی حالی، شل بودن و ناله کردن، بی قراری، استفراغ مکرر، خوب شیر نخوردن، مکیدن ضعیف کودک و امتناع از خوردن، اختلال در تنفس یا به سختی نفس کشیدن، بوی خاص و غیر متعارف ادرار و سایر ترشحات بدن، حال عمومی بسیار بد، تشنج و کاهش هوشیاری و استفراغ  می باشد. برخی از بیماری های متابولیک، دیرتر از زمان غربالگری قابل تشخیص هستند؛ بنابراین نشانه‏های احتمالی این بیماری ها را باید شناخت و با پزشک خانواده در مورد آنها مشورت کرد.

اختلالات متابولیک ارثی یکی از دلایل اختلالات متابولیک است و هنگامی رخ می دهد که یک ژن معیوب باعث نقص آنزیم شود.

این بیماری ها ، انواع زیادی دارند، به عنوان خطاهای ذاتی متابولیسم شناخته می شوند. بیماریهای متابولیک همچنین می توانند در شرایطی که کبد یا لوزالمعده به درستی عملکرد نکنند، ایجاد شوند.

اختلالات متابولیک می تواند در بدو تولد وجود داشته باشد و با غربالگری روتین بسیاری از آنها شناسایی می‏شود. اگر یک اختلال متابولیکی زود تشخیص داده نشود، ممکن است بعد از ظهور علائم، در زندگی تشخیص داده شود. آزمایشات خاص خون و DNA می تواند برای تشخیص اختلالات متابولیک ژنتیکی انجام شود.

غربالگری اختلال متابولیک در نوزادان با روشهای زیر قابل انجام است:

آزمایش خون

تست پوست

تست شنوایی

غربالگری نوزادی بیماری‏های متابولیک ارثی

همه نوزادان باید در هنگام تولد، از سه تا پنج روزگی برای تشخیص به موقع و شروع درمان مناسب برخی از این بیماری‏ها غربالگری شوند. اکثر بیماری‏های متابولیک ارثی، اغلب به صورت ژنتیکی و از پدر و مادر ناقل، اما به ظاهر سالم به نوزاد منتقل می شوند و احتمال بروز آنها در ازدواج های فامیلی نیز بیشتر است. از جمله بیماری‏های شایع متابولیک می‏توان به بیماری پی کی یو ام اس یو دی، گالاکتوزمی و متیل مالونیک اسیدمی اشاره کرد.

روش‏های تشخیص بیماری‏های متابولیک ارثی

 امروزه با روش NGS  (تعیین توالی نسل دوم) می‏توان اکثر بیماری‏های متابولیک حتی موارد ناشناخته را از نظر ژنتیکی تشخیص داد. در برخی از این بیماری‏ها در صورت تشخیص به موقع در دوران نوزادی غربالگری نوزادی می‏توان با درمان مناسب و محدودیت‏های رژیم غذایی از بروز معلولیت و عقب ماندگی ذهنی پیشگیری کرد.

 در آزمایش غربالگری نوزادی 48 تا 72 ساعت پس از تولد نوزاد، چند قطره خون پاشنه نوزاد روی کاغذ مخصوص آزمایشگاه جمع آوری شده، پس از آن این نمونه خون به آزمایشگاه غربالگری نوزادان ارسال می شود. این آزمایش ها بسیار ساده و بدون خطر بوده، نتایج آن نیز در زمان کوتاهی به دست می آید.

به دلیل شیوع نسبتاً زیاد بیماری های متابولیک در کشور که ازدواج های خویشاوندی نیز از مهم ترین علل آن بشمار می رود و از سوی دیگر وجود درمان برای بعضی از آن ها و در دسترس بودن روش های پیشگیری و درمان های جدید، این گروه از بیماری ها از اهمیت ویژه ای برخوردارند که ضمن آشنایی خانواده ها و پزشکان با این بیماری ها می بایست، نسبت به تشخیص به موقع و درمان آن ها اقدام کرد. بعد از انجام آزمایشهای ژنتیک  بیماری متابولیک می توان با تشخیص پیش از تولد در دوران بارداری  از بروز تولد فرزند مبتلا پیشگیری نمود  یا با استفاده از روش PGD (تشخیص پیش از لانه گزینی)  صاحب فرزند سالم شد.

انتخاب مناسب ترین آزمایش های ژنتیکی و همچنین تفسیر نتایج باید با در نظر گرفتن علائم بالینی در هر مورد با دقت انجام شود. این مهم است که به دنبال ترکیبی از تغییرات ژنتیکی در ژن ها و همچنین بررسی ارتباط هر یک از نشانگرهای زیستی با جزئیات باشید. این نیز به ویژه برای درک ویژگی های بالینی بیماران تحت درمان با آنزیم مفید است.